έρκος

ἕρκος, τὸ (AM)

φραγμός

μσν.

κιγκλίδωμα στη βάση τής κλίμακας τού άμβωνα

αρχ.

1. περίβολος, φράκτης κήπων ή αμπελώνων

2. ο αυλόγυρος*

3. η αυλή τού σπιτιού

4. το όστρακο που περικλείει την πίννα

5. τείχος για υπεράσπιση, προμαχώνας

6. το δίχτυ, ο βρόχος που χρησιμοποιείται για τη σύλληψη ζώων ή πουλιών ή ψαριών

7. οι κυκλικές σπείρες τού σχοινιού (λάσου), το οποίο εκσφενδονίζεται για σύλληψη άγριων ζώων

8. κάθε φραγμός ή μέσο υπεράσπισης («ἕρκος ἀκόντων» — ασπίδα που χρησιμεύει ως μέσο άμυνας ενάντια στα ακόντια)

9. συνεκδ. υπερασπιστής, πρόμαχος, προπύργιο τών άλλων

10. φρ. α) «Κίσσιον ἕρκος» — τα Σούσα

β) «γαίας ἕρκος» — η πόλη

γ) «ἕρκος ἱερόν» — ο βωμός

δ) «μέλαν ἕρκος ἅλμας» — η θάλασσα

ε) «ἕρκος ὀδόντων» — ο φραγμός που σχηματίζεται από τις δύο σειρές τών δοντιών («ποῑόν σε ἔπος φύγεν ἕρκος ὀδόντων;» — ποιὸς λόγος ξέφυγε απὸ το στόμα σου; Ομ. Οδ.)

στ) «κάρχαρον ἕρκος» — χωρίς δόντια

ζ) «σφραγῑδος ἕρκος» — η σφραγίδα

η) «χρυσόδετα ἕρκη γυναικών» — το χρυσό περιδέραιο με το οποίο εξαπατήθηκε η Εριφύλη και πρόδωσε τον άντρα της

θ) (για τον Αίαντα) «ἕρκος Ἀχαιῶν»

ι) (για τον Αχιλλέα) «ἕρκος Ἀχαιοῑσιν πολέμοιο» — ια) (για γενναίους στρατιώτες) «ἕρκος πολέμοιο» — ιβ) (για την Κλυταιμνήστρα) «γαίας μονόφρουρον ἕρκος».

[ΕΤΥΜΟΛ. Αβέβαιης ετυμολογίας ρηματικό παράγωγο τού τύπου γένος*. Εικάζεται συγγένεια του με το λατ. ρ. sarcio «επισκευάζω» και το χεττ. sărni «αποζημιώνω». Συνδέεται πιθ. και με το όρκος*.

ΠΑΡ. αρχ. ερκάνη, ερκείος, ερκίον, ερκίτης, Έρκυν(ν)α, Ερκύνια.

ΣΥΝΘ. (Α’ συνθετικό) ερκοθηρικός, ερκόπεζα. (Β’ συνθετικό) αλιερκής, ευερκής, ομοερκής)].